امیرکبیر کوشید که همزمان با تجدید حیات دیوانخانه بزرگ پادشاهی و تقویت دادرسی عرفی، سطح محاضر شرع را نیز از جهت اجرای عدالت و رسیدگی به شکایت شاکیان، با حذف مجتهدان غیر عادل از صحنه قضاوت، ارتقاء دهد. حادثه‌ای که موجب سلب اعتقاد امیر از بعضی از حاکمان شرع شد، این بود که شخصی که از یک تن از ملازمان مخصوص و مقرب امیر، طلبکار بود، شکایت او را به امیر برد. امیر، شکایت شاکی را به محضر شیخ عبدالرحیم بروجردی ارجاع کرد. آن مجتهد، پس از رسیدگی به پرونده، حق را با مدعی دید، ولی چون طرف شکایت از مقربان امیر بود، در صدور حکم تعلل ورزید و نزد امیر آمد و گفت که:

«در محاکمه فلان و فلان، آنچه محقق شده و به ثبوت پیوسته این است که خادم سر کاری، محکوم است. اکنون چه مستم می‌فرمایید عمل را فیصل دهم.»1

امیر از این استمزاج حاکم شرع سخت برآشفت و دیگر به او اعتنایی نکرد و از آن پس، شیخ عبدالحسین تهرانی معروف به شیخ العراقین را به سمت قاضی شرع تهران منصوب کرد و از این رهگذر نوعی نظارت رسمی دولت را بر حاکم شرع آغاز کرد. یعنی با انجام اصلاحاتی در دیوانخانه بزرگ پادشاهی، چنین مقرر داشت که انتساب حاکم شرع برای رسیدگی به دعاوی مردم باید به نظر دیوانخانه باشد و نیز اجرای مفاد احکام صادر از محاکم شرع، موکول به تأیید رسمی حکم شرعی از طرف دیوانخانه عدلیه گردید.

1. شیخ المشایخ امیر معزی،مسیر قانون و دادگستری در ایران، تهران، 1268، ص315

منبع: امیرکبیر و اصلاحات، سید حسن امین، ایران شناسی، دوره جدید، سال 15، ص341 و 342

بعد از اختلافات زیادی که بین شیخ عبدالحسین و ناصرالدین شاه بوجود آمد، ناصرالدین شاه برای دورکردن محترمانه شیخ، پیشنهاد سفر به عراق و تعمیر حرم ائمه را به شیخ عبدالحسین داد. ایشان نیز موافقت کردند و در سال 1274 یا 1276 ق. با اموال زیادی که ناصرالدین شاه با ایشان همراه کرده بود، وارد عراق شد.

در عراق، مورد استقبال امرا و حکام شهرهای این ناحیه قرار گرفت. او بلافاصله تعمیر، بازسازی و ساخت اماکن جدید در حرم ائمه اطهار (ع) را در شهرهای مختلف عراق شروع کرد. فعالیت‏ های عبدالحسین تهرانی و آثاری که او در کربلا ایجاد کرد عبارتند از: طلاکاری گنبد امام حسین (ع) که سومین طلاکاری گنبد محسوب می‏ شود، وسعت دادن صحن حرم مطهر از سمت غربی که به شکل فعلی درآمده است و ساخت ایوان بزرگ قبله به طول 36 متر که سرتاسر حرم حسینی را از جانب قبله فرا گرفته است. این ایوان دارای 12 ستون بلند است که از چوب جنگلی ساخته شده ‏اند و سقف ایوان با نقاشی ‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏های بدیع و دیوارهای آن با کاشی‏ های قیمتی مزین گردیده است. علاوه بر این موارد، ساخت مسجدی در قسمت بالای سر حضرت که به مسجد ناصری شهرت یافته در همین دوره صورت گرفته است. علاوه بر کربلا، شیخ عبدالحسین، گنبد «عسکریین» در سامرا را تذهیب کرد و ایوان، ستون و سقف آن را تعمیر و کاشی‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏کاری کرد. وی در حرم کاظمین نیز تعمیراتی صورت داده است.

حجت الاسلام حامد رضایی نویسنده کتاب شیخ العراقین و از طلاب فاضل رزنی مقیم قم در گفت و گو با اعضای برگزار کننده کنگره شیخ عبدالحسین تهرانی گفت: «ابو احمد شیخ عبدالحسین بن علی تهرانی معروف به شیخ العَراقَین یکی از علمای ربانی و بزرگ قرن سیزدهم است. آن‌قدر که باید شناخته نشده و حقش به جای آورده نشده است.

وی افزود:طبق تحقیقات گسترده میدانی و کتابخانه ای محرز شد که ایشان اصالتاً اهل روستای نظام آباد رزن از توابعهمدان می باشند.

رضایی افزود: این انتساب نه تنها در کتاب تاریخ مفصل همدان، نوسته مرحوم ایت الله صابری در سال 1330 شمسی درج شده، بلکه مؤیداتی نیز دارد که ذکر کرده‌ایم.

وی اضافه نمود: حقیر در سال 1394 از باب «حب الوطن من الایمان» تحقیق مختصری درباره شیخ کردم و متوجه شدم ایشان شخصیت ذی وجوهی هستند که تقریبا به هیچ وجه شخصیتی ایشان آن طور که باید، پرداخته نشده و حتی برخی علما مانند مرحوم حبیب آبادی، نویسنده مکارم الآثار فرموده‌اند کاش زندگینامه و سیره ایشان در رساله کاملی جمع آوری شود.

تصویر متعلق به یکی از اماکن مذهبی رزن است.

در جستجوهای انجام شده سندی خطی از وصیتنامه شبخ عبدالحسین تهرانی یافت شد که مربوط به پایگاه اسناد ملی است و دسترسی به آن برای همه امکان پذیر نیست.

اما در گنجینه اسناد، متن و تصویر وصیت نامه ای مربوط به ایشان درج شده که بخط شکسته نستعلیق املا شده است. این وصیتنامه در بیستم رمضان ۱۲۸۶ نوشته شده.

از نکات مهم این وصیتنامه، تذکر به غفلت زدایی انسان از مرگ است:

بر عالم خبیر و هردانای با تدبیر که دیده بصیرتش بکحل الجواهر ایمان و ایقان مکحول گشته پوشیده و مخفی نخواهد بود که دار فانی سرای اقامت جاودانی نبوده و هر فردی از افراد بشر که از کتم عدم پا به عرصه وجود نهاده لاعلاج شربت ناگوار مرگ نوشیده و لباس مصیبت ممات را پوشیده و قامت قابلیتش از تندباد اجل به خاک هلاک افتاده چنانکه خلاق عالم به پیغمبر مکرم خود خبر داد که انک میت و انهم میتون و در جای دیگر در کلام مجید خود فرموده کل نفس ذائقه الموت، بنابراین شخص عاقل کامل باید در تدبیر امور سفر آخرت خود باشد و اسباب سفر و توشه و زاد و راحله خود را معین نماید و اسباب این سفر جز اعمال حسنه و وصیت به اعمال خبر نخواهد بود.

در ادامه وصیتنامه، نسبت به ثلث اموال، کتب، فرزندان و مدرسه مسجد ساخته شده، امور عتبات و طلاب سفارش می شود.

- تخصیص هزینه برای ازدواج سه فرزند شیخ، تعیین وصی برای حفظ اموال فرزندان صغیر، قرار دادن کتب -از بخش ثلث اموال- در اختیار طلاب برای استفاده،اختصاص هزینه ای از ثلث اموال برای بجا آوردن حج استیجاری توسط شخصی مومن، تعیین وصی برای نظارت بر امور عتبات که تا زمان حیات،‌شیخ مسولیت ساخت و ساز آن را داشت، از مفاد وصیت نامه ایشان است.

متن این وصیتنامه منسوب به شیخ عبدالحسین تهرانی، در ادامه آمده است.

شيخ عبدالحسين تهرانى در زمرۀ ابرارى بود كه با ذكر، عبادت، نيايش و نوافل، زهد و ساده‌زيستى، از عباد صالح خداوند گشته بود. به دليل همين وارستگى و روى آوردن به قناعت و اكتفا به امكاناتى اندك، چنان اقتدارى معنوى به دست آورده بود كه از اين موضع، به ترويج معروف و جلوگيرى از منكرات اهتمام مى‌ورزيد و در اين راستا از كارگزاران ستمگر قاجار هراسى نداشت و با صراحت، موارد تخلف و انحراف و فساد را تذكر مى‌داد و اين ويژگى ضمن اين‌كه موجب محبوبيت اجتماعى براى ايشان شده بود، باعث گرديد نه‌تنها او از حشمت كاذب پادشاهان هراسى به دل راه ندهد، بلكه سلاطين وقت، اميران و حاكمان بلاد از صولت او بيمناك بودند.(1)

شيخ با وجودى كه مى‌توانست از برخى امكانات رفاهى برخوردار گردد و نيز افرادى بودند كه از اعماق وجود حاضر بودند تمام نيازهاى او را برآورده كنند، ولى زندگى بسيار ساده و زيستن در خانه‌اى محقر را بر اين وضع ترجيح داد. حاج شيخ نصرالله، برادر شيخ نقل كرده است:

شنيدم كه چون شيخ عبدالحسين از عتبات عاليات، بعد از تحصيل علوم دينى به تهران آمد، به درجه‌اى گرفتار ضيق معاش بود كه يك اتاق مستطيل شكل واقع در طبقه فوقانى از خانه گذر بين‌الحرمين اجاره كرده و نيم از آن را پرده كشيد و همسر خود را پشت پرده منزل جاى داد و ما بقى اتاق را حصيرى گسترانيد كه خود در آن مى‌نشست . به جز چند كتاب، شىء ديگرى كه ارزشى داشته باشد، در آن‌جا ديده نمى‌شد. به تدريج با افزايش هزينه‌هاى زندگى، مبالغى به اهالى بازار اعم از بقال، عطار و امثال آن‌ها مقروض گرديد و راه ديگرى براى تأمين هزينه‌هاى معاش او وجود نداشت.(2)

البته بعدها به لطف علاقه‌مندان و توجه ويژه اميركبير، گشايشى در زندگى شيخ به‌وجود آمد و او در گذر مسجد جامع داراى خانه‌اى مناسب شد.(3)

با وجود اين مشكلات و روبه‌رو شدن با انواع تنگدستى‌ها و محروميت از كم‌ترين امكانات در ضمن تحصيلات، در پيشرفت علمى و فكرى او خللى به وجود نيامد و او از تلاش و جدّيت در فراگيرى علوم اسلامى باز نماند و در همه حال شكرگزار خداوند بود و اين‌گونه تنگناها را آزمون الهى مى‌دانست و با جان و دل پذيراى روزهاى سخت و دردآور بود و اين مقطع از دوره سازندگى و رشد را با تمام تلخى‌ها سپرى كرد؛ ايامى كه به حق مشقت‌زا و طاقت‌فرسا بود.

-----------------

1. الكرام البرره، ج ٢، ص٧١٣.

2. رساله نوادر الامير، به انضمام نامه‌هاى اميركبير، تصحيح و تدوين سيدعلى آل‌داوود، ص ٣١۴.

3. آمار دارالخلافه، به كوشش منصوره اتحاديه (نظام مافى) و سيروس سعدونديان، ص ١۶٧.

منبع: شيخ العراقين؛ متولى عمران عتبات عاليات عراق، غلامرضا گلى زواره، مجله  فرهنگ زیارت  مهر ماه سال 1390 شماره 12 و 13 

شیخ عبد الحسین پس از فراگيرى خارج فقه و اصول و برخى دانش‌هاى ديگر در حوزۀ نجف اشرف و دريافت اجازه اجتهادى و روايى از بزرگان اين كانون علم و ديانت، به تهران بازگشت و ضمن اقامه جماعت در يكى از مساجد اين شهر، مجالس وعظ و اخلاق تشكيل داد و در تربيت و تهذيب علاقه‌مندان اهتمام ورزيد.

او به دور از تنگناهاى اجتماعى و سياسى، به خودسازى و تزكيه درون مشغول گرديد و گرايش به گمنامى را شيوۀ خود قرار داد؛ اما طولى نكشيد كه شهرت اجتماعى و علمى او زبانزد خاص و عام گرديد و رياست حوزۀ تهران را فقيه، اصولى ژرف‌نگر، رجالى باتبحّر، اديب باذوق و ماهر در علوم عقلى و نقلى بدست گرفت و حوزۀ درسى تشكيل داد و به تربيت شاگردانى، لايق، شايسته و فاضل مبادرت ورزيد.

برخى از علمايى كه محضر اين مجتهد وارسته را درك كرده‌اند عبارتند از:

١. ميرزا حسين نورى (محدث نورى ١٢۵۴ - ١٣٢٠ق)،

٢. عارف نامدار ملاحسينقلى همدانى (١٢٣٩-١٣١١ق)،

٣. شيخ محمدهادى تهرانى (١٢۵٣-١٣٢١ق)،

۴. ميرزا محمد همدانى كاظمى (متوفاى ١٣٠٣ق).

--------------------------

شخصيت شیخ عبدالحسین تهرانی به صدارت امير وابستگى نداشت كه با قتل اين صدراعظم، از اقتدار و صلابت او كاسته شود. البته ميرزا تقى‌خان زمينه‌هايى را فراهم ساخت كه اين فقيه فاضل خدمات ارزشمندى را در عرصه‌هاى قضايى، حقوقى، شرعى و عمرانى انجام دهد؛ اما شيخ‌العراقين با ساده‌زيستى، پارسايى و دورى از تجملات دنيوى، با وجود برخوردارى از امكانات رفاهى، محبت و اشتياق اقشار گوناگون را به سوى خود جلب كرده و اين خصال معنوى و ارتباط نزديك و صميمى با مؤمنان، آن زعيم عالى‌قدر را مقتدر و كلامش را در اعتلاى جامعه اسلامى نافذ ساخته بود.

از سوى ديگر كارنامه سياه فرمانروايان و كارگزاران مستبد قاجار و انعقاد قراردادهاى اسارت‌آور آنان با بيگانگان و سلطه‌جويان كفرپيشه، آتش خشم اين روحانى متفنّذ را برافروخت و در دفاع از اسلام و حقوق مردمان مسلمان، غيرت دينى و شجاعت معنوى خود را به نمايش گذاشت و به شاه و درباريان دربارۀ اين وضع فلاكت‌بار و مرداب متعفن فساد و باتلاق خلاف‌هاى متعدد هشدار داد.

او در اين مسير از تشكيلات سلطنتى هراسى به دل راه نداد و همواره امر به معروف مى‌كرد و آنان را از منكراتى غيرقابل اغماض كه مدام مرتكب مى‌گرديدند، برحذر مى‌داشت. صولت او چنان شدت يافت كه ناصرالدين‌شاه از ابهت معنوى او بيم داشت و پيوسته در پى آن بود تا به گونه‌اى اين سدّ استوار را از ميان بردارد. شهرت و محبوبيت اجتماعى شيخ اجازه نمى‌داد كه او را دستگير، محبوس و تبعيدنمايند و چون با عده‌اى از درباريان مشورت كرد، صلاح را بر اين ديد كه به وسيله‌اى ديگر شيخ را از سر راه خود بردارد. البته زمينه‌هاى آن هم فراهم آمده بود؛ زيرا پس از قتل امير، شيخ مى‌خواست به توصيه وى، از ثلث اموالش مدرسه‌اى در كربلا بسازد. در اين ميان، عوامل حكومتى از وى خواستند كه براى عمران عتبات عاليات و نظارت بر بارگاه ائمه در عراق، به اين سرزمين برود و پى‌گير آبادانى، معمارى و گسترش اماكن مقدس مزبور باشد.(1)

اين‌كه در برخى منابع اخير آمده است كه او با شاه رابطه خوبى داشت و مورد توجه ناصرالدين‌شاه قرار گرفته بود و خودِ شيخ از شاه خواسته تا به وى اجازه دهد به عراق برود و به امور عتبات رسيدگى كند، واقعيت ندارد و مخالف منش شيخ مى‌باشد. اين منابع خطاى ديگرى نيز مرتكب شده‌اند و ادعا كرده‌اند كه شاه او را وصىّ خود قرار داد؛ در حالى كه اميركبير وى را وصىّ خويش قرار داد كه آن هم دربارۀ عمران عتبات نبود.(2)

 -----------------

1. الكرام البرره، ج٢، ص٧١۴ و ٧١۵.

2. گلشن ابرار، ج٩، ص٢٢٠ و ٢٢١.

منبع: شيخ العراقين؛ متولى عمران عتبات عاليات عراق، غلامرضا گلى زواره، مجله  فرهنگ زیارت  مهر ماه سال 1390 شماره 12 و 13 

مرحوم تهرانی از زمان محمدشاه قاجار تا زمان ناصرالدین شاه، یکی از بزرگترین علمای آن دوره تهران به شمار می‌آمد و برخی گفته‌اند جز ملاعلی کنی، از همه علما  موجه‌تر بود.

پس از اینکه ثلث اموال امیرکبیر در اختیار او قرار گرفت و به علاوه، کمکهای مالی ناصرالدین شاه نیز مکرر به دست او می ‌رسید مقرر گردید که متصدی عمران و تعمیر عتبات عالیات گردد. وی در عراق، به این خدمت مشغول شد و نزد حکام عثمانی آن دوره نیز عظمتی چشمگیر یافت؛ به گونه‌ای که انواع مراجعات به او صورت می‌گرفت. در نتیجه، آنجا هم شیخوخت او تثبیت و به شیخ العراقین ملقب گردید (عراق عجم وعراق عرب(.

منبع: مقدمه آیت الله خسروشاهی، پاسخ آیت الله تهرانی به داماد، فصلنامه علمی تخصصی محفل، شماره15، پاییز93، ص75

عده ای از ثقات نقل کرده اند که:

شیخ علی کنی و شیخ ملاعلی خلیلی و شیخ عبدالحسین تهرانی در نجف یک جا با هم درس می خواندند و هر سه نفر در شدت فقر و تهیدستی بودند و با کمال عسرت و سختی تحصیل علم می کردند، یک روز هوس کردند که یک وعده غذای پخته تهیه کنند. مقداری برنج تهیه کرده و پختند ولی نتوانستند روغن فراهم کنند.

ناچار از چربی چراغ استفاده کردند و چون بدطعم شد بعضی اصلاً نتوانستند بخورند و بعضی از شدت گرسنگی خوردند و به این سختی ها چندین سال صبر کردند و درس خواندند که در آخر هر کدام به مقامی عالی و به کمال غنا و بی نیازی نایل شدند و هر کدام در محلی مرجعی شدند.

هم چنان که معروف است مرحوم کنی و مرحوم حاج شیخ عبدالحسین تهرانی به تهران مراجعت کرده و در میان مردم معزز و محترم بودند.

منبع: افق حوزه، 28 بهمن 1388 - شماره 260 ، صفحه