حجت الاسلام حامد رضایی نویسنده کتاب شیخ العراقین و از طلاب فاضل رزنی مقیم قم در گفت و گو با اعضای برگزار کننده کنگره شیخ عبدالحسین تهرانی گفت: «ابو احمد شیخ عبدالحسین بن علی تهرانی معروف به شیخ العَراقَین یکی از علمای ربانی و بزرگ قرن سیزدهم است. آن‌قدر که باید شناخته نشده و حقش به جای آورده نشده است.

وی افزود:طبق تحقیقات گسترده میدانی و کتابخانه ای محرز شد که ایشان اصالتاً اهل روستای نظام آباد رزن از توابعهمدان می باشند.

رضایی افزود: این انتساب نه تنها در کتاب تاریخ مفصل همدان، نوسته مرحوم ایت الله صابری در سال 1330 شمسی درج شده، بلکه مؤیداتی نیز دارد که ذکر کرده‌ایم.

وی اضافه نمود: حقیر در سال 1394 از باب «حب الوطن من الایمان» تحقیق مختصری درباره شیخ کردم و متوجه شدم ایشان شخصیت ذی وجوهی هستند که تقریبا به هیچ وجه شخصیتی ایشان آن طور که باید، پرداخته نشده و حتی برخی علما مانند مرحوم حبیب آبادی، نویسنده مکارم الآثار فرموده‌اند کاش زندگینامه و سیره ایشان در رساله کاملی جمع آوری شود.

تصویر متعلق به یکی از اماکن مذهبی رزن است.

در جستجوهای انجام شده سندی خطی از وصیتنامه شبخ عبدالحسین تهرانی یافت شد که مربوط به پایگاه اسناد ملی است و دسترسی به آن برای همه امکان پذیر نیست.

اما در گنجینه اسناد، متن و تصویر وصیت نامه ای مربوط به ایشان درج شده که بخط شکسته نستعلیق املا شده است. این وصیتنامه در بیستم رمضان ۱۲۸۶ نوشته شده.

از نکات مهم این وصیتنامه، تذکر به غفلت زدایی انسان از مرگ است:

بر عالم خبیر و هردانای با تدبیر که دیده بصیرتش بکحل الجواهر ایمان و ایقان مکحول گشته پوشیده و مخفی نخواهد بود که دار فانی سرای اقامت جاودانی نبوده و هر فردی از افراد بشر که از کتم عدم پا به عرصه وجود نهاده لاعلاج شربت ناگوار مرگ نوشیده و لباس مصیبت ممات را پوشیده و قامت قابلیتش از تندباد اجل به خاک هلاک افتاده چنانکه خلاق عالم به پیغمبر مکرم خود خبر داد که انک میت و انهم میتون و در جای دیگر در کلام مجید خود فرموده کل نفس ذائقه الموت، بنابراین شخص عاقل کامل باید در تدبیر امور سفر آخرت خود باشد و اسباب سفر و توشه و زاد و راحله خود را معین نماید و اسباب این سفر جز اعمال حسنه و وصیت به اعمال خبر نخواهد بود.

در ادامه وصیتنامه، نسبت به ثلث اموال، کتب، فرزندان و مدرسه مسجد ساخته شده، امور عتبات و طلاب سفارش می شود.

- تخصیص هزینه برای ازدواج سه فرزند شیخ، تعیین وصی برای حفظ اموال فرزندان صغیر، قرار دادن کتب -از بخش ثلث اموال- در اختیار طلاب برای استفاده،اختصاص هزینه ای از ثلث اموال برای بجا آوردن حج استیجاری توسط شخصی مومن، تعیین وصی برای نظارت بر امور عتبات که تا زمان حیات،‌شیخ مسولیت ساخت و ساز آن را داشت، از مفاد وصیت نامه ایشان است.

متن این وصیتنامه منسوب به شیخ عبدالحسین تهرانی، در ادامه آمده است.

شيخ عبدالحسين تهرانى در زمرۀ ابرارى بود كه با ذكر، عبادت، نيايش و نوافل، زهد و ساده‌زيستى، از عباد صالح خداوند گشته بود. به دليل همين وارستگى و روى آوردن به قناعت و اكتفا به امكاناتى اندك، چنان اقتدارى معنوى به دست آورده بود كه از اين موضع، به ترويج معروف و جلوگيرى از منكرات اهتمام مى‌ورزيد و در اين راستا از كارگزاران ستمگر قاجار هراسى نداشت و با صراحت، موارد تخلف و انحراف و فساد را تذكر مى‌داد و اين ويژگى ضمن اين‌كه موجب محبوبيت اجتماعى براى ايشان شده بود، باعث گرديد نه‌تنها او از حشمت كاذب پادشاهان هراسى به دل راه ندهد، بلكه سلاطين وقت، اميران و حاكمان بلاد از صولت او بيمناك بودند.(1)

شيخ با وجودى كه مى‌توانست از برخى امكانات رفاهى برخوردار گردد و نيز افرادى بودند كه از اعماق وجود حاضر بودند تمام نيازهاى او را برآورده كنند، ولى زندگى بسيار ساده و زيستن در خانه‌اى محقر را بر اين وضع ترجيح داد. حاج شيخ نصرالله، برادر شيخ نقل كرده است:

شنيدم كه چون شيخ عبدالحسين از عتبات عاليات، بعد از تحصيل علوم دينى به تهران آمد، به درجه‌اى گرفتار ضيق معاش بود كه يك اتاق مستطيل شكل واقع در طبقه فوقانى از خانه گذر بين‌الحرمين اجاره كرده و نيم از آن را پرده كشيد و همسر خود را پشت پرده منزل جاى داد و ما بقى اتاق را حصيرى گسترانيد كه خود در آن مى‌نشست . به جز چند كتاب، شىء ديگرى كه ارزشى داشته باشد، در آن‌جا ديده نمى‌شد. به تدريج با افزايش هزينه‌هاى زندگى، مبالغى به اهالى بازار اعم از بقال، عطار و امثال آن‌ها مقروض گرديد و راه ديگرى براى تأمين هزينه‌هاى معاش او وجود نداشت.(2)

البته بعدها به لطف علاقه‌مندان و توجه ويژه اميركبير، گشايشى در زندگى شيخ به‌وجود آمد و او در گذر مسجد جامع داراى خانه‌اى مناسب شد.(3)

با وجود اين مشكلات و روبه‌رو شدن با انواع تنگدستى‌ها و محروميت از كم‌ترين امكانات در ضمن تحصيلات، در پيشرفت علمى و فكرى او خللى به وجود نيامد و او از تلاش و جدّيت در فراگيرى علوم اسلامى باز نماند و در همه حال شكرگزار خداوند بود و اين‌گونه تنگناها را آزمون الهى مى‌دانست و با جان و دل پذيراى روزهاى سخت و دردآور بود و اين مقطع از دوره سازندگى و رشد را با تمام تلخى‌ها سپرى كرد؛ ايامى كه به حق مشقت‌زا و طاقت‌فرسا بود.

-----------------

1. الكرام البرره، ج ٢، ص٧١٣.

2. رساله نوادر الامير، به انضمام نامه‌هاى اميركبير، تصحيح و تدوين سيدعلى آل‌داوود، ص ٣١۴.

3. آمار دارالخلافه، به كوشش منصوره اتحاديه (نظام مافى) و سيروس سعدونديان، ص ١۶٧.

منبع: شيخ العراقين؛ متولى عمران عتبات عاليات عراق، غلامرضا گلى زواره، مجله  فرهنگ زیارت  مهر ماه سال 1390 شماره 12 و 13 

شیخ عبد الحسین پس از فراگيرى خارج فقه و اصول و برخى دانش‌هاى ديگر در حوزۀ نجف اشرف و دريافت اجازه اجتهادى و روايى از بزرگان اين كانون علم و ديانت، به تهران بازگشت و ضمن اقامه جماعت در يكى از مساجد اين شهر، مجالس وعظ و اخلاق تشكيل داد و در تربيت و تهذيب علاقه‌مندان اهتمام ورزيد.

او به دور از تنگناهاى اجتماعى و سياسى، به خودسازى و تزكيه درون مشغول گرديد و گرايش به گمنامى را شيوۀ خود قرار داد؛ اما طولى نكشيد كه شهرت اجتماعى و علمى او زبانزد خاص و عام گرديد و رياست حوزۀ تهران را فقيه، اصولى ژرف‌نگر، رجالى باتبحّر، اديب باذوق و ماهر در علوم عقلى و نقلى بدست گرفت و حوزۀ درسى تشكيل داد و به تربيت شاگردانى، لايق، شايسته و فاضل مبادرت ورزيد.

برخى از علمايى كه محضر اين مجتهد وارسته را درك كرده‌اند عبارتند از:

١. ميرزا حسين نورى (محدث نورى ١٢۵۴ - ١٣٢٠ق)،

٢. عارف نامدار ملاحسينقلى همدانى (١٢٣٩-١٣١١ق)،

٣. شيخ محمدهادى تهرانى (١٢۵٣-١٣٢١ق)،

۴. ميرزا محمد همدانى كاظمى (متوفاى ١٣٠٣ق).

--------------------------

عده ای از ثقات نقل کرده اند که:

شیخ علی کنی و شیخ ملاعلی خلیلی و شیخ عبدالحسین تهرانی در نجف یک جا با هم درس می خواندند و هر سه نفر در شدت فقر و تهیدستی بودند و با کمال عسرت و سختی تحصیل علم می کردند، یک روز هوس کردند که یک وعده غذای پخته تهیه کنند. مقداری برنج تهیه کرده و پختند ولی نتوانستند روغن فراهم کنند.

ناچار از چربی چراغ استفاده کردند و چون بدطعم شد بعضی اصلاً نتوانستند بخورند و بعضی از شدت گرسنگی خوردند و به این سختی ها چندین سال صبر کردند و درس خواندند که در آخر هر کدام به مقامی عالی و به کمال غنا و بی نیازی نایل شدند و هر کدام در محلی مرجعی شدند.

هم چنان که معروف است مرحوم کنی و مرحوم حاج شیخ عبدالحسین تهرانی به تهران مراجعت کرده و در میان مردم معزز و محترم بودند.

منبع: افق حوزه، 28 بهمن 1388 - شماره 260 ، صفحه

سیدحسن صدر می‌گوید: وی با شیخ هادی طهرانی صاحب محجةالعلماء خویشاوندی داشت. از پدرش اطلاعی در دست نیست، اما از برادرش شیخ محمد در مآثر وآثار و اعلام الشیعه فقط صرف اینکه یکی از علما بوده، یاد شده است. اما حاجی نوری در دارالسلام به مناسبت مطلبی که می‌خواست از اونقل کند، می‌گوید: «حدیث کرد مرا برادر امجد و ارشد شیخ العراقین الثقة النقة الشیخ محمد وفقه الله». از این عبارت هم بزرگواری او وهم اینکه تا حدود سال 1290 ق که تاریخ تألیف دارالسلام است، زنده بوده است، روشن می‌شود.

 واعظ کجوری نیز در روح و ریحان می‌نویسد:از وقتی که مدرسه و مسجد را ‌(طهران) بنا فرمودند، تولیت و رسیدگی به امور الزمه را با امامت مستقله به برادر بزرگوار خودجناب مستطاب عالم فاضل و مدقق کامل ملاذ االیتام وّ الارمله الاعز الامجد الاخ المواسی لاخیه المؤ ید الاسعد الشیخ محمد زاد الله فضله وکثر فی علماء الفرقه الناجیية مثله،تفو یض و وا گذار فرمودند.

از این عبارت معلوم می‌شود در سال تألیف روح و ر یحان (1295 ق بهبعد) ایشان در قید حیات بوده است.

مرحوم شیخ العراقین، دو دختر و پنج پسر داشت. همه یا سه نفر از پسران او اهل علم و مورد توجه بوده‌اند و پسر بزرگ او شیخ علی صاحب منظومه معراج المحبه میباشد که محدث قمی گاهی از اشعار این منظومه در منتهی االمال و نفس المهموم نقل کرده است.

عالمه طهرانی می‌نویسد: «شیخ علی و برادرش شیخ مهدی در سال 1288 ق کتابخانه پدر را وقف کرده‌اند» شاید مقصود این است

که وقف از ناحیه پدر را عملی کرده‌اند؛ و نام بقیه برادران به ترتیبشیخ احمد و شیخ شر یف و شیخ عیسی است. علامه طهرانی دو پسر از فرزندان شیخ مهدی را به نام‌های محمدباقر متولد 1301 ق و محمدهادی، متولد 1310 ق را یاد کرده است.

-----------------------------------

شیخ العراقین و کتاب اسرار الصلاة، مجله آینه پژوهش،  سال بیست و دوم، شهریور 1390، صفحه 45

آیت‌‌الله حاج‌ شیخ‌ عبدالحسین‌ تهرانی «شیخ‌ العراقین» (متوفی‌ 1286ق) از فقیهان‌ نامدار قرن‌ 13ق‌ است‌ که‌ به‌ دقت‌ نظر، اندیشه‌‌ صائب‌ و همت‌ بلند شهره بود و زمان‌ اقامتش‌ در کربلا جمعی‌ کثیر از مردم‌ آنجا از وی‌ تقلید می‌کردند. از جمله اساتید ایشان می‌توان به حسن بن جعفر كاشف الغطاء، مشكور بن محمد بن صقر حولاوی- عيسی بن حسين (معروف به زاهد) و محمدحسن بن باقر النجفی صاحب جواهر اشاره کرد. 

وی‌ شاگرد برجسته‌‌ آیت‌‌الله‌ شیخ محمدحسن نجفی معروف به صاحب‌ جواهر بود و از ایشان‌ اجازه‌‌ اجتهاد داشت. صاحب‌ جواهر، به‌ اجتهاد 4 تن‌ از شاگردانش‌ تصریح‌ داشت‌ که‌ یکی‌ از آنها شیخ‌ عبدالحسین‌ بود. سخن‌ چنین‌ شخصیت‌ سترگی‌ درباره‌‌ شیخ‌ العراقین، گواه‌ رتبه‌‌ بلند وی‌ در دانش‌ و درایت‌ دینی‌ است. چنان که‌ آیت‌الله‌ میرزا حسین‌ نوری‌ (محدث‌ نامدار شیعه) او را زبده‌‌ اعاظم‌ محققین‌ و نخبه‌‌ افاخم‌ مدققین‌ می‌خواند. 

از جمله شاگردان و تربیت یافتگان مکتب فکری و معرفتی ایشان نیز برجستگانی نظیر شيخ نوح بن قاسم قرشی جعفری، شيخ محسن بن شيخ محمد حائری و ابو محاسن محمد همدانی هستند که ایشان نیز از ستاره‌های درخشان در جرگه علم و معرفتند.

شيخ العراقين کتابخانه معظم خويش را وقف بر فضلا نمود و عمر عزيز خويش و هر نوع امکانات مالی که داشت صرف اسلام و مسلمين و ساختن بقاع متبرکه ائمه عليهم السلام نمود، و به پيشگاه نورانی ایشان ارادت و خلوصی وافر داشت. سرانجام در شب قدر ميهمان آنان در ملا اعلی شد و جسمش در 22 رمضان 1286 قمری کنار سالار شهيدان مدفون شد.

آثار و تألیفات برجای مانده از این عالم ربانی عبارتند از: المصباح النّجاة فی اسرار الصلاة، سرّ الاستغفار بين السجدتين المبكی، كتاب الاجازات، ترجمه ی نجاة العباد صاحب جواهر، طبقات الرواة و...